ҚАЗАҚ МУЗЫКА

Қазақтар музыканы жақсы көреді, ән айтып, би билейді. Қазақта атақты екі мақал бар: «Ән мен тұлпар қазақтың қос қанаты» және «Ән үні бесіктен көрге дейін серік етеді». «Домбыра» - олардың сүйікті аспабы (төменде қараңыз). Жыл сайын жазда дала жайлауында ойнап, ән айтудың Әкен фестивалі өтеді. Онда поэзия мен өнер, сондай-ақ музыка мен би бар. 

Қазақтардың кейбір халық музыкалық аспаптары ішекті, былғары және тыныс аспаптары болып бөлінеді. 

Қазақтың музыкасы мен биінің өзіндік ерекшеліктері көп болғанымен, Моңғолия мен Орталық Азияның музыкасы мен биімен ұқсастықтары да көп. Қазақтар үшін дәстүр бойынша жаз мезгілі көңіл көтеруге қолайлы уақыт болған. Олар көбінесе жайлауда жазғы түндерде ән айтып, би билейді. Олардың әндері мен билері тек қазақтарға ғана емес, қытайлар мен басқа ұлттарға да ұнайды.

Қазақ музыкасы оның баяндау дәстүрімен және импровизациялық поэзиясымен тығыз байланысты (қараңыз: «Әдебиет»). Дәстүр бойынша домбыраның сүйемелдеуімен өлең, өлеңдер айтылады. 19 ғасырдағы күйші Құрманғазы – Қазақстанның ең танымал композиторы. Батыстың классикалық музыкасы 20 ғасырда тамыр жайды. Алғашқы музыкалық қойылым 1934 жылы қойылып, 1935 жылы Қазақ мемлекеттік филармониясы ашылды. 1937 жылы Абай атындағы Мемлекеттік академиялық опера және балет театры құрылды. Батыс музыкасында атын шығарған қазақстандықтардың қатарында дирижер Алан Бөрібаев пен скрипкашы Айман Мұсаджожаева бар.

Қазақстан үкіметінің мәліметі бойынша: «Қазіргі даму кезеңінде Қазақстанда музыкалық мәдениеттің салалық құрылымы қалыптасты. Мұнда әркім өзіне ұнайтын нәрсені таба алады. Елде еуропалық стильде орындау және композиторлық шығармашылықпен қатар музыка жасаудың дәстүрлі түрлері, сондай-ақ жаппай рок және поп-музыка, джаз дамып келеді. Діни және халықтық музыкаға Қазақстанда тұратын халықтардың – ұйғырлардың, корейлердің, немістердің, дүнгендердің, орыстардың, татарлардың фольклоры мен ауызша дәстүрлері жатады. Танымал ұжымдардың қатарында Мемлекеттік симфониялық оркестр мен Қазақ халық аспаптары бар. Құрманғазы, хор, халық би ансамблі, Мемлекеттік квартет, эстрадалық ансамбльдер, үрмелі және джаз оркестрлері. Сондай-ақ, Қазақстан – көптеген әлемдік классикалық музыканы орындаушылар: Е.Серкебаев, Б.Төлегенова, Г.Есімова, А.Днишев, Ғ.Қадырбеков, Ж.Әубәкіров, Ә.Мұсаходжаевтар туған және қазақтың жұлдыз бесігі шетелдегі музыкалық диаспора – М.Бисенғалиева, Е.

«Музыкалық мектептер мен мекемелер қатарында Қ.Байсейітов пен А.Жұбанов, Алматы мемлекеттік консерваториясы, Құрманғазы атындағы, Астанадағы Ұлттық музыка академиясы, Мемлекеттік опера және балет театры бар. Абай атындағы Қазақ мемлекеттік филармониясы, Жамбыл атындағы Қазақконцерт, Әдебиет және өнер институты. М.Әуезов және басқа да музыка, оқу, ғылым және мәдениет мекемелері. Жыл сайын қазақстандықтар дарынды жастарды «Жаңа музыка күндері», «Жігер», «Алтын алма» фестивальдерінде, «Азия дауысы» халықаралық байқауында, ал халық музыканттарын дәстүрлі музыканың халықаралық фестивалінде жинайды.

Қазақтың музыкалық аспаптары

Қазақтың халық музыкалық аспаптарын кейбіреулері бойынша ішекті, былғары және тыныс аспаптары деп жіктейді. Оларға «қобыз» (кейбіреулер дүниедегі ең алғашқы арбалық аспап болған қарапайым екі ішекті скрипка), «жетіген» (тік бұрышты резонаторлы қорапшасы бар 7 ішекті аспап), «сыбызғы» (және осындай аспаптар) жатады. екі қамыстан немесе ағаш сыбызғыдан бір-біріне байланған аспап, «дабыл, дауылпаз» және арфаға ұқсас аспап.

А.А. Жұбанова әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінен: «Дыбыс палитрасы жағынан ең байы – қобыз, қатты ағашты құлату арқылы жасалған екі ішекті аспап. Қобыздың үстіңгі палубасы түйе терісімен жабылған, бір шоқ жылқының қылы жіп болып керілген. Оны оң қолмен садақтың бауына ұқсас садақпен ойнаған. Сол қол дыбыс тақтасына ішекті баспай, тек тигізетіндіктен, аспап адам дауысына ұқсас түпнұсқа дыбыс шығарады. Қобыздың таралуы оны жасаудың күрделілігімен және ойнаудағы кейбір қиындықтармен шектелді, бірақ оның ерекше дыбысын халық бақсылары «бақсы» руханияттық сеанстарды өткізу кезінде жиі қолданған. 

«Қазақтар ағаштан үрмелі аспаптарды да жасаған. Мысалы, бір жағында 6 тесігі, бір жағында бір октавасы бар сыбызғы. Ауа үрлегенде орындаушы өз дауысымен жеңіл дыбыс шығарады, сондықтан тыныш гуіл естіледі; ортасында темір тұлпары бар тақа тәрізді шаңқобыз саусаққа тигенде шырылдайды. Оның дыбысының биіктігі еріннің қозғалысы – артикуляция арқылы реттеледі. /

Домбыра

«Домбыра» (дутар немесе дунбула) – қазақтың сүйікті аспабы. Бұл өзбек және қазақ музыкасында қолданылатын екі ішекті шертпелі люта. Шыңғыс ханды жылатқаны айтылады, ол сопақ, тікбұрышты немесе гитара дыбыстық қорабымен келеді. Домбыра әртүрлі түрде келеді. Олардың көпшілігі қарағайдың немесе қайыңның бір кесіндісінен ойып жасалған, мұқият ойылған және әдемі инкстрацияланған. Домбыра дыбыс жәшіктері екі түрлі болады: бірі үшбұрышты пішінді және қазіргі ақын Абайдың атымен «Абай домбырасы» деп аталады; екіншісінің пішіні эллипс тәрізді және қазақ халқы арасында «Цзянбуэр дунбула» деп аталады, домбыраның екі түрінің сыртқы түрі әр түрлі, ал домбыралардың көпшілігінде екі ішекті болады үш жол бар. Ертеде қойдың ішегінен жіп жасалатын. Бүгінгі күні көпшілігі мыс материалдары қосылған нейлонға оралған қой терісінен жасалған сымнан жасалған. ~

Домбыраның үні қатты емес, тембрі сымбатты. Көптеген адамдар жіптерді басу үшін сол қолымен, жұлу үшін оң қолымен ойнайды. Оны жалғыз немесе басқалармен бірге ойнау және ән айту, сондай-ақ жеке аспап немесе аспаптық ансамбль үшін пайдалануға болады. Оның үстіне, ол жеңіл және тасымалдауға оңай; далада көшпелі өмір сүруге қолайлы. ~

А.А. Жұбанова әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінен: «Қазақтың басқа дала аспаптарына қарағанда еркін әрі кең домбыраның күміс үні – көшпенділердің қарапайым серігі... Оның ішектері ғасырлардың музыкалық даналығын сақтайды, ол үшін атаусыз дала. Нотаны білмейтін композиторлар өлмес музыкалық шығармалар тудырды, оларда өз халқының өміршең өмірі болып табылады. 

Қазақтың домбыра күйін ЮНЕСКО мойындаған

2014 жылы қазақтың дәстүрлі домбыра күй өнері ЮНЕСКО-ның материалдық емес мұралар тізіміне енді. ЮНЕСКО-ның мәліметі бойынша: Домбыракүй өнері домбыра деп аталатын дәстүрлі алмұрт пішінді, ұзын мойын, екі ішекті, шертпелі музыкалық аспапта орындалатын қысқа жеке шығарманы білдіреді. Музыка аудиторияны рухани және эмоционалды деңгейде тартатын классикалық және импровизацияланған шығармалар арқылы адамдарды тарихи тамыры мен дәстүрімен байланыстыруға бағытталған. Спектакльге жұртшылықтың қатысуы адамдар арасындағы әлеуметтік қарым-қатынастың маңызды құралдарының бірі ретінде қызмет етеді және қазақ мәдениетіне қатысты білім мен дағдыларды беруге ықпал етеді. 

«Музыка әдетте әңгімелер мен аңыздармен сүйемелденеді. Ол дәстүрлі түрде қоғамдық іс-шараларда, мерекелер мен мерекелерде, әртүрлі тағамдар мен музыкалық ойын-сауық ортасында орындалады. Ол адамдардың жеке басын нығайтып, қоғамдағы ынтымақтастық пен түсіністікке ықпал ететін өмірлік маңызды әлеуметтік және мәдени тәжірибе ретінде қызмет етеді. Талантты, талантты музыканттар бала дәстүрлі музыка мен орындаушылықтың философиясы мен виртуоздығына қызығушылық танытқан сәттен бастап шеберлерге шәкірт болады. Содан кейін әуесқой музыканттар өздерінің шеберліктері мен репертуарларын жетілдіру үшін өз аймағындағы басқа, тәжірибелі және талантты орындаушылармен бірге шәкірт алады. ~

ЮНЕСКО-ның мәліметі бойынша қазақтың дәстүрлі домбыра күй өнері ЮНЕСКО-ның материалдық емес мұралар тізіміне енді, себебі: 1) Шеберден шәкіртке ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан дәстүр бойынша домбыра күйін орындау отбасылық және қоғамдық жиындардағы маңызды ойын-сауық болып табылады. және қазақстандықтардың өзіндік ерекшелігі мен тиесілілігін сезінуімен қамтамасыз ете отырып, олардың әлеуметтік бірлігін нығайтуда маңызды рөл атқарады; 2) Өкілдік тізімге элементті енгізу оның ұлттық және халықаралық деңгейлерде көрінуін арттыруға көмектесе алады, сонымен бірге интеграция мен мәдениетаралық диалогты көтермелей отырып, ынтымақ пен мәдени әртүрлілікті құрметтеуге және шығармашылықты көрсетуге жәрдемдеседі. ~

Қазақ ақендері

Қазақтар мен қырғыздарда фольклорды бейресми оқу және бардтардың орындауындағы импровизацияланған әңгімелеу дәстүрі бар. Қырғыз бардтары дәстүр бойынша комуз деп аталатын үш ішекті өрік ағашының сүйемелдеуімен ойнады. Қазақтарда да осындай дәстүр бар, тек олар екі ішекті аспапты пайдаланады.

«Кәсіби» әншілерді әкен дейді. «Әкен» дәстүрлі күйшілерге ұқсас болды: өлең, дастандар мен мифтерді жатқа айтатын, аспаптарда ойнайтын, ән айтатын халық өнерпаздары. Олар халық өнерінің қамқоршысы, таратушысы және жасаушылары болып саналады. Қазақ мақалы: «Әкең мың жасқа жетпес, әні мың жылға тарайды» дейді. Әкеннің білімі мол, ынта-ықыласы мол, қиялы ұшқыр, заманның өзекті мәселелерін, оны тамашалаған көрерменнің мінез-құлқын қозғайтын экстемпоралды және экстемпорандық мәнерде ән айта алатын шеберлік күтеді. Олардың әндері жарқын және жанды. Кейбір Әкеңдер ұзақ әңгімелер, қысқаша халық әндері, қиссалық жырлар жазады. Үздік Ақеңдер домбыраның сүйемелдеуімен, теңдесі жоқ даналықпен, шымыр да анық әншілік дауыспен импровизацияланған әндерді орындап, өзіндік мәнер қалыптастырады. Тыңдаушылар өзеннің ағысы мен аттардың шабысын естіп, дала өмірін сезінеді. Көптеген әндердің ырғағы олардың аттарының қимылын қадағалауға арналған. 

«Әкен» (ақын) термині поэзияны импровизациялайтын орындаушыға қатысты - ескі Еуропадағы «әншіге» өте ұқсас. Әкеңдер Орта Азия көшпелілерінің тарихын, мифтерін және философиясын ауызша жеткізушілер ретінде басталды.

Әкеңелердің ішінде кейбір адамдар импровизацияланған антифональды ән айтуды (екі хордың немесе әншінің кезектесіп айтуы) ерекше шебер. Әдетте, акең тезистер басқа әншілік қызметпен айналыспайтын, халық әндерін ұзақ орындамайтын мамандар. Акенаның антифональды ән айтуы екі түрлі: 1) стихиялық және 2) ұйымдастырылған. Спонтанды пішін ішінара Әкендердің әндерімен достасуы арқылы өлшенеді. Біліктілігін арттыру үшін, Ақеңдер әдіс-тәсілдерді үйрену үшін беделді Ақендерге жақындау үшін жиі ұзақ және қиын сапарларға барады. Ұйымдасқан түрде Акенаның антифональды әндері жерлеу рәсімдерінде, үйлену тойларында және мерекелерде орындалады. Мұндай кезде Ақендер өз руының немесе руының өкілі болып шығады. Олардың жетістіктері немесе сәтсіздіктері өздерінің беделіне ғана әсер етіп қоймайды, сонымен қатар олардың руы мен тайпасының абыройымен тығыз байланысты.