Қазақстанның сәулет өнері

Сәулет өнері – кез келген мемлекеттің мәдениеті, қазіргі дамуы мен өткені туралы бай ақпарат көзі. Қазақстан сан ғасырлар бойы көптеген тайпалар мен ұлыстардың Отаны болды. Қазақ жерінде сәулет өнерінің бай мұрасы бар. Еліміз ежелден Шығыс пен Батысты байланыстыратын көпір болды.

Қазақ сәулет өнерінің ерекшелігі – мұнда жаңалық бір-бірімен тығыз байланысты, бірақ ескіні тастамайды. Қазақстанның сәулет өнеріне көз жүгіртсек, оның дамуына ежелгі сәулет мектептері әсер еткені анық.

Республика аумағында көптеген сәулет ескерткіштері орналасқан. Отырарға бару керек, қаланың қирандыларында ұлы Шыңғыс ханның жаулап алуының ізі сақталған.

Ең әдемі сәулет ескерткіштерінің кейбірі діни ғимараттар. Олардың ішінде кесенелер мен мазарлар ерекше көзге түседі. Ең атақтылары – кесене Бабаджи Хатун мен Айша Бибі, кесенелер Жошы-хана и Алаша-хана, Қарахана кесенесі Тараз. Олар келушілерді әдемі архитектуралық композициясымен және алуан түрлі әшекейлерімен қуантады.

Бабаджи Хатун кесенесі 18 км қашықтықта орналасқан. Тараз қаласынан. Ол өзінің қарапайымдылығымен, сонымен бірге ұлылығымен таң қалдырады. Бұл ғимарат қираған дерлік күмбезбен жабылған текше түрінде.

Айша бибі кесенесін сәулет өнерінің інжу-маржаны деуге болады. Онда әртүрлі архитектуралық стильдердің таңғажайып үйлесімділігін байқауға болады. Кейбіреулер бұл кесенені халықтың дәстүрлі сәулетін түсінудің кілті тұрған тірі мұражай деп атайды. Кесене текше пішінді, шетінен бағаналар көтерілген. Әшекейленген қабырғалар әртүрлі әшекейлерімен көзді қуантады.

Орталық Қазақстанда сәулет өнерінің тағы бір шедеврі бар -  Алаша-хана кесенесі. Ғимаратта қатаң пропорциялар мен ұстамды декор бар. Кесенеге сән беріп тұрған төбеде орналасқан.

Семей облысында Аягөз өзенінің бойында орналасқан  Қозы-Көрпеш-Баян-Сұлу зираты, X-XI ғасырлардағы ескерткіш. Биіктігі - 11,65 метр. Ескерткіш лирикалық қаһармандардың өлмес махаббатының символы болып табылады.

Түркістан қаласы XIV ғасырдың соңы – XV ғасырдың басындағы ескерткіш – Әмір Темірдің бұйрығымен салынған Қожа Ахмет Ясауи кесенесімен әйгілі. Кешен қаланың дәл ортасында орналасқан. Құрылымның биіктігі – 37.5 метр. Онда 35 кіші және үлкен бөлмелер бар. Кесененің сырты таңғажайып әсем безендірілген. Кесене сырлы кірпішпен, түрлі-түсті керамикамен қапталған.

Сәулет өнерінің жарқын үлгісі – Көккесене кесенесі. Сығнақ қаласына жақын жерде орналасқан. Сырты ақ және көк кірпішпен қапталған. Бүгінде ескерткіш жойылуға жақын.

19 ғасырда Оңтүстік Қазақстанда құрылыстың жаңа түрлері пайда болды. Бұл Тасты мен Сағындықа ауылындағы Рустамбек кесенесі. Бұл әдеттен тыс бесбұрышты ғимарат түрі. Бұл кезең сәулет өнерінде Жаркент қаласында салынған мешіт-медресе кешені ерекше орын алады. Бас ғимарат әдемі саябақпен қоршалған. Бүкіл кешен декоративті ойылған тақталармен безендірілген. Алматыда Қызылтаң орналасқан – бұрынғы Верненский сауда үйінің ғимараты. Ғимарат төртбұрышты симметриялы пішінге ие. Құрылым фигуралы тіректермен және ойылған карниздермен безендірілген.

Жаңа сәулеттік құрылыс – Абай кесенесі Шығыс Қазақстан облысындағы Жидебай трактінде орналасқан. Ескерткіш таудың үстіне салынған. Көпқырлы күмбез ғасырлар бойғы құрылыс дәстүрлерін көрсетеді.

Тәуелсіздікпен бірге сәулет өнері дамудың жаңа деңгейіне көтерілді. Елорданы көшіру әлемнің әр түкпірінен сәулетшілерді тартты. Астананың белгілі символының авторы – Ақмырза Рүстембеков, сол үшін көптеген марапаттарға ие болды.